Een meisje dat zo oud is als mijn eigen dochter huilt van de honger, terwijl ze gretig in een stukje brood hapt. Haar hele omgeving ademt diepe, ellendige armoede. Ik voel de woede in mij opborrelen. Dit kán toch niet? Een gevoel van machteloosheid laat mijn vingers snel verder swipen. Hé, mijn favoriete havermelk is deze week 1+1 gratis. Wauw, mijn oude studiegenootje is eindelijk bevallen!

Opborrelende boosheid – ik vind het maar ingewikkeld. Soms laat ik de brullende leeuw in gedachten even los. Er leven anno 2021 nog steeds 800 miljoen mensen in extreme armoede. De 22 rijkste mannen hebben meer geld dan alle vrouwen in Afrika. En mijn eigen land speelt een kwalijke rol in de stijgende kloof tussen rijken en armen. Dit kán toch niet? We kunnen álles, vliegen zelfs naar Mars, maar we kunnen niet eens de mensen op onze eigen planeet fatsoenlijk te eten geven, klaag ik ‘de mensheid’ verontwaardigd aan. Waarom kunnen we niet gewoon het geld in de wereld opnieuw verdelen?

We hebben in deze wereld mensen nodig die besluiten erop af te gaan.

Onredelijk en lelijk

Al snel roept mijn ratio mij tot de orde. Wat heb ik – of dat hongerige meisje ver weg – aan een woede-uitbarsting? Boosheid laat me vaak huilen en bevriest mijn tong. Gesteund door de middeleeuwse filosoof en rabbijn Mozes Maimonides, die woede een ‘slechte karaktereigenschap’ noemde, en de Romeinse denker Seneca, die de emotie als gevaarlijk, onredelijk en lelijk omschreef, ga ik woede liever uit de weg.

Inderdaad: woede kán heel gevaarlijk zijn. Kijk maar naar oneindige oorlogen, verscheurende ruzies en haatdragende protesten. Is iemand daar ooit beter van geworden?  Maar volgens ‘theoloog in het wild’ Rikko Voorberg kan de afwezigheid van woede óók gevaarlijk zijn. “Woede is van levensbelang, want het is een signaalemotie die ons waarschuwt voor bedreiging, kwaad, vernedering of belediging”, zegt hij als ik hem spreek voor een artikel in Eva Magazine.

Woede is volgens Rikko dus onterecht in het verdomhoekje beland. Het is namelijk een basisemotie, naast angst, verdriet en blijdschap. “Waar blijdschap de situatie omhelst, verdriet zich neerlegt bij de situatie en erom treurt, en angst bij de situatie wil wegvluchten, is woede de enige emotie die de situatie in wil. Het woord ‘agressie’ komt s van het Latijnse woord ad gredere, wat ‘erop afgaan’ of ‘erin duiken’ betekent. We hebben in deze wereld mensen nodig die besluiten erop af te gaan.”

Woede is dan ook geen eindpunt, maar een begin.

Paradijs in de hel

Toch, als ik word geconfronteerd met armoede of onrecht, bevries ik, omdat ik niet weet wat ik moet doen. Rikko: “Dan blijft het probleem dus doorbestaan. Het beste wat je met je woede kunt doen, is gewoon naast mensen gaan staan. Toen ik tegen een jongen in vluchtelingenkamp Moria zei: ‘Ik vind het zo verschrikkelijk onrechtvaardig wat hier gebeurt’, antwoordde hij: ‘Doordat jij dit zegt, verandert de hel voor even in een klein paradijs.’ Mijn uitspraak was voor hem meer waard dan een tent of een matras. We waren gewoon weer even mensen onder elkaar. En dat veranderde alles, zonder dat er ook maar iets veranderde.”

‘Hoop heeft twee prachtige dochters: woede en moed’, schreef Augustinus. ‘Woede over de dingen zoals ze zijn en moed om te geloven dat ze niet zullen blijven zoals ze zijn.’ Rikko: “Woede is dan ook geen eindpunt, maar een begin. Woede is de wil om iets te creëren en kan energie bieden om te gaan bouwen aan iets wat wél klopt. Er is niemand over dezelfde dingen en op dezelfde manier gefrustreerd als jij. Misschien ligt daar wel jouw roeping. Zoek in plaats van anderen te beschuldigen – want dat is zonde van de energie - naar het verlangen achter je boosheid. Vervolgens kun je creatieve manieren bedenken om dat waar te maken.”

Laten we ons daarom goed kwaad maken.

En gebruik de energie die daarbij loskomt dan gelijk om…

… je te verdiepen in armoede. Lees artikelen (bijvoorbeeld op onze website, De Correspondent of One World) of boeken over armoede (zoals The end of poverty van Jeffrey Sachs en Schaarste van Sendhil Mullainathan en Eldar Shafir). Luister podcasts over armoede (zoals Armoede Ontcijferd). Kijk documentaires over armoede. Dan ontdek je ook waarom al het geld in de wereld herverdelen niet zomaar het armoedeprobleem zou oplossen.

… niet weg te swipen, maar armoede bespreekbaar te maken. Deel jouw heilige frustratie via social media. Bij de koffie. Stel vragen. Bedenk samen oplossingen. Woede wint aan kracht zodra het gedeeld wordt met anderen. Houd boosheid dus niet voor jezelf. Elke revolutionaire beweging begon ooit met een vonkje woede.

… een pamflet te schrijven (zoals deze Vlamingen dat deden). Want, zoals Gerd Geerts onder het pamflet reageerde: “Hoewel misschien de tijd van pamfletten voorbij is – geeft dit me een beetje moed.”

… je aan te sluiten bij andere mensen die ook boos zijn over waar jij boos van wordt. Uit een gemeenschap ontvang je weer veel nieuwe kennis en besef je: er valt nog heel veel te leren. Steun vooroplopers in de strijd tegen armoede in jouw omgeving.

… het verlangen dat onder jouw woede schuilt, om te zetten in doen, zoals deze woedende wereldverbeteraars dat deden (hun woede kwam eruit in de vorm van eerlijke chocola, een humane roadtrip, voedselsparende taarten en vrolijke bokjeswandelingen).


Bronnen: Eva, One World, De Correspondent, Oxfam Novib

Tekst: Charlotte Heilige

Armoede in India

In de sloppenwijken van Mumbai zorgt extreme armoede voor misbruik, geweld en verslaving. Daar komt de coronapandemie nog bovenop. De allerarmsten wonen tijdens de lockdown heel dicht op elkaar, waardoor huiselijk geweld en seksueel misbruik alleen maar erger zijn geworden. Leven is voor velen overleven geworden.

Tearfund werkt samen met lokale partner ACT om de meest kwetsbaren in Mumbai te helpen. Vrijwilligers en medewerkers worden opgeleid tot traumahulpverlener en getraind om ziektes, misbruik en psychische problemen te herkennen. 

Lees meer over ons werk in India

Afbeelding
Lokaal & Eigenaarschap

Lokaal & Eigenaarschap

In ons werk is eigenaarschap een belangrijke drijfveer. We sturen daarom zelf geen teams uit, maar werken altijd via lokale organisaties en kerken.