Theologie van… Dr. André Jansen

Volgens het Fuller Instituut (VS) raken de meeste kerken (en dus christenen), net als bedrijven, binnen vijf tot zeven weken na hun opening het zicht kwijt op hun visie, hun doel: Waarom zijn we hier? Waarom doen we wat we doen? Dat is te merken aan het feit dat ze zich gaan bezighouden met kleinigheden en randzaken, en verzeild raken in procedures en eindeloze discussies. Ik zie dat ook in Nederland. Dit komt, mijns inziens, door een aantal factoren. Wanneer wij ze herkennen kunnen we Gods geweldige weg uit die ‘jungle’ beter verstaan en volgen. In dit artikel hoop ik je denken over leven in geloof te stimuleren. Daarom eerst enkele moeiten met gelovend leven.

Moeiten en problemen

Ik beschrijf ze kort en chargerend, om het contrast aan te tonen met een holistische benadering:

• Moeten - Christenen in Nederland hebben een allergie voor ‘moeten’. ‘Wij moeten niets.’ Het idee dat iets ons opgelegd wordt, zint ons allerminst.
• Processen en systemen - In de wedloop om iedereen ter wereld in te enten tegen corona werd gevraagd waarom Nederland zo achteroploopt bij andere landen. Deskundigen antwoordden op NPO 1: omdat wij in Nederland systemen, regels en procedures boven het relationele stellen. Ik heb bijna veertig jaar in een land gewoond waar de mens en het relationele voorop staat. Daardoor valt dit mij op.  De procedures en regels blijven niet buiten de kerkdeuren.
• Hokjes en vakjes - Iemand zei eens dat je gaat begrijpen hoe wij Nederlanders denken wanneer je boven Nederland vliegt en ziet hoe we het landschap ingedeeld hebben. Het is begrijpelijk dat het zo is, maar dit heeft invloed op ons denken én ons geloof. Verbanden en verbindingen leggen liggen niet voor de hand.
• Tweedeling/dualisme - De bouwvakker zei tegen zijn gelovige collega: ‘op zondag geloven we, maar hier werken we.’ Het zijn onafhankelijk naast elkaar staande beginselen. We houden geloof en het dagelijks leven strikt gescheiden van elkaar.
• Integral mission als een project, of ‘wij doen integral mission’, of ‘hulp aan de armen en zwakkeren’. Een synoniem voor sociale gerechtigheid. Wie zo spreekt mist het hart van integral mission als een basishouding, een leefwijze, een manier van gelovend leven waar identiteit en activiteit samengaan.

Deze factoren helpen de moeite verstaan om 24 uur per dag met je geloof bezig te zijn (Ps 1: 2). De Bijbel laat van begin tot eind zien hoe God integraal te werk gaat en helpt ons holistisch te geloven.

Hoe wij over God denken is allesbepalend voor holistisch gelovend leven. 

Vanuit Hem ontstaan wij, en ‘zijn wij wat we zijn door zijn genade’(1 Kor. 15:10). Ook Jezus roept ons op: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand’ (Mt. 22: 37). Weer de drie kenmerken. Samen zijn gelovigen zijn kerk, verkondigen zijn Woord en geven het handen en voeten door het uit te leven en door te geven zodat mensen gelovend kunnen leven.

Steeds identiteit, woorden en daden. Verweven, verbonden en geïntegreerd. Zoals de draden van een spinnenweb sluit het een aan op de ander. Ze vinden hun samenhang en doel in God. Wij zijn van Hém, gekocht door Zíjn Zoon. Het is Zijn kerk. Hij bepaalt. De kerk is geen doel in zichzelf, maar een instrument, het gereedschap, van God in zijn integrale missie. Daarom doen wij niet aan integrale missie, maar is dit onze leefwijze, een benadering. Zo denken we over onze identiteit, ons levensdoel en onze levensinvulling. Alles vindt zijn samenhang en betekenis in Gods missie.

De gevolgen zijn waardevol voor ons gelovend leven. Het inspireert, enthousiasmeert, zet aan tot het nemen van verantwoordelijkheid, geeft duidelijkheid, inspanning en ontspanning. Het helpt ons onze prioriteiten te bepalen. Praktisch vragen we bij elk idee en plan onszelf af: hoe en waar past dit bij Gods missie? In een actieve gemeente stelden wij ons deze ‘waarom vraag’ bij alle activiteiten. Al snel stopten we met een aantal activiteiten - al waren ze leuk, omdat we het niet direct konden plaatsen in Gods missie.

Deze vraag helpt onze agenda’s te bepalen. Het geeft ook rust in de agenda’s, in onze harten en denken. Wanneer wij ons vertrekpunt en eindpunt in alles wat we zeggen, denken en doen in God vinden kunnen we bijvoorbeeld makkelijker loslaten. Niet alles is onze verantwoordelijkheid.

Aan de andere kant activeert het ons ook. Dat God ons uitdaagt en prikkelt tot het holistisch brengen van zijn Woord in spannende en confronterende situaties, zoals waar er onrecht heerst in de maatschappij en in het milieu. Of dat we onze systemen, processen, regels en organisaties veranderen om het in lijn te brengen met Gods missie. De regel is: praktijk volgt het principe. Dit vraagt verandering en kan pijn doen.

God geeft en bepaalt onze identiteit. Die is verweven met onze roeping en cultuuropdracht (Gen. 1: 26-28): de aarde bewerken, bewonen en bewaren. Wij zijn Gods ambassadeurs in zijn holistische missie met de wereld. Wie we zijn, wat we zeggen en doen vloeien in elkaar over en maken deel uit van het geheel van Gods kosmos. Het een bevestigt het ander. Je daden, zoals je rol binnen het gezin of meehelpen aan het kindervluchtelingenprobleem, bevestigen onze geestelijke woorden (en de preken). Zo ontmoet de ontvanger God door je daden in zijn Woord en verrijkt het zijn leven.

De Bijbel holistisch lezen en uitleggen

Mensen hebben vaak moeite met Bijbellezen, omdat ze onder ’kennis van de Bijbel’ feiten- en verstandskennis verstaan. In de Bijbel is het meer en vooral een relatie. Hosea klaagt het volk aan omdat het ‘zonder kennis is’. Het volk heeft geen relatie meer met God (Hos. 4:6). Toch is het ook verstandskennis. Paulus wijst op de noodzaak van Bijbels onderricht (2 Tim. 3:16,17), máár met als doel: ‘tot elk goed werk volkomen toegerust’. Jacobus pleit voor een praktische toepassing van het Woord om te bevestigen wat we geloven. Het vraagt dus om holistisch lezen: hart, woorden en doen als één geheel.

Dan ontdekken we holistische verbindingen die ons geloofsleven raken. We zien steeds het geïntegreerde drieluik van identiteit, woorden en actie.

Een voorbeeld. God is vrede, Hij verkondigt vrede en geeft vrede. De mens is in vrede gemaakt om woorden van vrede (bloei) te spreken en in vrede te leven. De zonde bracht onvrede in onze hoofden, harten, woorden en daden en dus in onze relaties. Christus kwam als de Vredevorst, verkondigde vrede en bracht vrede door zijn leven te geven. De vrucht van de Geest is vrede, Hij verkondigt vrede en brengt vrede. De kerk is Gods bruid van vrede, verkondigt het en brengt het door praktische daden van bijvoorbeeld gerechtigheid. Zo begeleidt God mensen naar zijn eeuwige vrederijk.

Lees andere begrippen en de verhalen in de Bijbel op dezelfde manier. Breng ze in verband met elkaar. Je zult steeds nieuwe verbindingen ontdekken en enthousiast worden over hoe ze elkaar aanvullen tot een geheel.

Een voorbeeld met vrede en gerechtigheid. Wanneer we ons inzetten voor praktische gerechtigheid in de buurt, beginnen we bij God om onze focus en ons hart op Hem af te stemmen. Hij is gerechtigheid en vrede, verkondigt en doet het. Door gerechtigheid brengt God holistische vrede: geestelijk en praktisch. Steeds begin en eindig je bij God: geestelijk en praktisch. 

Je bent/wordt een holist die de onderlinge verwevenheid zoekt en ziet. Dan ontmoet je God in de natuur, in de seks met je partner, in je geldbesteding, in de preek, in het bijleggen van meningsverschillen. En ze krijgen hun waarde en plaats in God.

Woord inclusief daad, lichaam inclusief geest zijn niet twee parallelle treinrails, maar een eenheid. Onderscheiden, maar niet gescheiden. Zoals de Drie-eenheid.

Gevolgen voor de praktijk

Dit holistisch (of integral) gelovend leven is een leefwijze en een overtuiging. Het is geen project en geen hype voor post-christelijk Nederland. Leef het Bijbelse verhaal holistisch! Dat verhaal is dat mensen deel willen en kunnen worden van Gods verhaal. Die gedachte helpt je om anders tegen de kerk aan te kijken.

Het gaat bij God om één groot geheel, één verhaal. Het is verrijkend, energiek en troost- en hoopvol. Het geeft rust en bepaalt onze gezindheid en activiteiten.

Gods missie is meer dan zending, missionair, missie naar onbekeerde mensen en slachtoffers van onrecht. Het is altijd groter en omvattender. Voor mij is dit gelovend leven: ik ben deel van dat groter geheel met eindeloze verbindingen.

- Dr. André Jansen, Woerden. Maart 2021.