Paul Schenderling: ‘De economie groeit, maar we worden niet gelukkiger’

Foto: Jaco Klamer

Tijdens het webinar Er is leven na de groei op 10 april gaan Paul Schenderling en Elbert Smelt in gesprek over de impact van onze consumptie en hoe je hier ten goede keuzes in kunt maken voor een betere toekomst. Als econoom houdt Paul zich veel bezig met sociale en ecologische vraagstukken. Hij schreef in 2022 een boek over hoe we onze toekomst realistisch veiligstellen en is regelmatig te horen als spreker op evenementen en in podcasts. 

Impact op het zuiden 

‘De economie groeit, maar we worden niet gelukkiger’, schrijft Paul in de inleiding van zijn boek Er is leven na de groei. Dat komt volgens hem doordat stress en mentale problemen steeds meer toenemen, er minder betaalbare huizen zijn en de dreiging van de klimaatcrisis enorme proporties aanneemt. En dat heeft niet alleen impact op onszelf. ‘Nu al sterven er elk jaar enkele miljoenen mensen vroegtijdig door de klimaatcrisis en raakt een nog groter aantal mensen jaarlijks ontheemd, omdat hun gebied te warm, te droog of juist te nat wordt om er te kunnen overleven.’ 

Het is geen vrolijke boodschap, maar gelukkig is de toekomst niet volledig uitzichtloos. We kunnen er nog iets aan doen. Al is daar, naast bewuste keuzes van individuen, ook politiek draagvlak voor nodig. Hoe heeft het zo ver kunnen komen en wat kunnen we doen om het tij te keren? 

Moderne slavernij 

De ontdekking van fossiele brandstoffen heeft de uitbuiting van de aarde in versnelling gebracht, meent Paul. Daarnaast is door de wereldwijde handel en het ontstaan van onder meer fast fashion moderne slavernij toegenomen. ‘Om een Nederlands huishouden te voorzien van hun consumptievraag zijn ongeveer 1,4 mensen in niet-Westerse landen fulltime aan het werk. Daarvan verrichten in totaal tien miljoen mensen zwaar en monotoon werk met lange dagen en onder slechte omstandigheden. Naast dat deze mensen extreem worden onderbetaald, hebben ze geen sociaal vangnet.’ 

Impact van vervuilende industrieën  

Het gevolg van onze groeiende consumptie begrijpen we misschien beter als we kijken naar de sectoren en productieprocessen die niet verplaatst zijn naar verre landen. Als voorbeelden noemt Paul Tata Steel, Schiphol en de intensieve veehouderij waar al jaren discussie over is. ‘De groeiende overlast van deze sectoren legt een enorme druk op mensen en op de natuurlijke omgeving. Denk aan de stikstofcrisis, maar ook aan luchtvervuiling en geluidsoverlast.’ Toch is dat slechts het topje van de ijsberg. ‘De impact van bijvoorbeeld de kledingindustrie en de elektronica-industrie is nog vele malen groter.’ 

Eisen stellen 

Is hij alleen maar pessimistisch over de toekomst? Dat zeker niet. Maar er moet wel heel wat veranderen als we een betere toekomst voor mensen én de aarde willen realiseren. ‘Mijn ideale wereld heeft een economie waarin de relatie tussen producent en consument hersteld is en waarin we in elke economische transactie omzien naar anderen. We hebben het in Nederland best goed voor elkaar. Er zijn hier arbeids- en milieustandaarden die allerlei vormen van uitbuiting voorkomen. Nu is het de uitdaging om dat ook wereldwijd toe te passen. Op dit moment houden we met onze import de uitbuiting in het buitenland namelijk nog steeds in stand. De relatie tussen producent en consument kunnen we echter wel herstellen. Daarvoor moeten we onze import aan goede standaarden onderwerpen en voor elk product dezelfde eisen stellen die we hier hebben.’ 

Als we onze gebruikelijke patronen vasthouden, verandert er niets. We moeten niet denken dat onze consumptie kan blijven groeien en dat de uitbuiting van mens en aarde automatisch vermindert. We moeten actief blijven werken aan verandering en verbetering op het gebied van milieu- en arbeidsomstandigheden. Hoe houd je dat vol als individu, ondanks dat acties soms voelen als een druppel op de gloeiende plaat? ‘Ik voorspel dat er over vijf jaar beleid is in heel veel landen, en hopelijk ook in Nederland, dat ons een steuntje in de rug geeft. Je zult zien dat jouw onzichtbare impact een bijdrage levert aan het grotere geheel en op die manier toch zichtbaar wordt. 

In een van de brieven van Paulus staat de zinsnede `op hoop tegen hoop’. Dat betekent zoiets als `hopen op iets wat menselijkerwijs gezien niet kan’. En dat helpt mij om vol te houden. In de geestelijke wereld gelden er andere wetten, daar bestaan geen kleine stappen. Een heel kleine stap is een heel grote stap als je het vanuit het geloof bekijkt. Ik denk dat wij als christenen soms te veel op de manier van de wereld zijn gaan denken, zo van: wij moeten impact maken en wij moeten ook gaan meten wat onze impact is. Ik snap dat natuurlijk, en ik ben er ook niet op tegen. Maar meetbare impact is niet het hele verhaal. Er zit ook een onmetelijke impact in heel kleine handelingen. Dat is de inspiratie die het geloof mij biedt.'