Afbeelding
Verhaal
18 juni 2021
Lokale productie: goed voor de wereld of juist niet?
Door globalisering is het niet alleen makkelijk om aan producten te komen die hier niet voorkomen, maar komt bijna álles wat je hier in de winkel koopt overal ter wereld vandaan. Van tomaten uit Italië en druiven uit Zuid-Afrika tot een t-shirt uit Bangladesh en sokken uit China. Maar is het eigenlijk wel nodig dat we alles van ver halen? Of moeten we vaker kiezen voor lokaal? In dit artikel zoomen we in op de kledingindustrie.
Met het uitbreken van de coronacrisis leek de hele wereld even tot stilstand te komen. Dat zag je bijvoorbeeld op grote schaal in de kledingindustrie. Orders bij grote kledingfabrieken in lagelonenlanden werden gecanceld en niet betaald, met alle gevolgen van dien. Tegelijkertijd sloegen we hier in Nederland massaal aan het moestuinieren en verbouwden we onze groenten en fruit zelf. Er ontstond een soort verlangen om terug te gaan naar de basis.
Dat we verplicht tot stilstand kwamen, zorgde er ook voor dat onze focus even ergens anders op lag. Kleding kopen kon tijdelijk alleen digitaal, maar omdat we toch zoveel mogelijk thuis moesten blijven, leek ook de behoefte om geld uit te geven aan een nieuwe outfit te dalen. Met als gevolg dat veel winkels het moeilijk hadden. Winkeliers bleven zitten met grote voorraden onverkochte kleding en probeerden door uitverkoop toch zoveel mogelijk van hun oude collecties aan de man te brengen. Corona veranderde ons koopgedrag radicaal.
Duurzamere markt
De coronacrisis veranderde onze kijk op kleding, maar ook voor die tijd was er een trend te zien op de markt: duurzaamheid kreeg de laatste jaren meer draagkracht. Consumenten kiezen steeds vaker bewust voor eerlijke en duurzame merken en ook het aanbod groeit.
Op verschillende vlakken zie je dat het huidige modesysteem vastloopt en toe is aan vernieuwing.
Ook modedeskundige José Teunissen ziet dat de markt verandert, vertelt ze in een interview met Emy Demkes van De Correspondent. Ze is ervan overtuigd dat de populariteit van fast fashion blijft en zelfs nog groter wordt de komende jaren. Kleding wordt nog goedkoper en trends volgen elkaar nog sneller op. ‘Tegelijkertijd zijn we ook bij een omslagpunt gekomen. Op verschillende vlakken zie je dat het huidige modesysteem vastloopt en toe is aan vernieuwing.’ Zo ziet Teunissen dat upcyclen en recyclen meer mainstream worden en gaan we meer kleine bedrijfjes zien die transparant zijn over hun productieproces en zich volledig specialiseren in één bepaald product. De toekomst van duurzame kleding is lokaal en tijdloos volgens haar.
Uitdagingen van lokaal produceren
Kleding produceren in Nederland lijkt op het eerste gezicht misschien de meest duurzame optie, omdat kleding niet de hele wereld over hoeft te reizen voordat het hier in een winkel belandt. Toch zijn er ook uitdagingen gebonden aan lokaal produceren. Janine Hoekman van het Nederlandse eerlijke kledingmerk Common & Sense liet haar allereerste collectie produceren in een atelier in Nederland. Inmiddels laat ze haar kleding ook maken in Turkije. ‘In Nederland vind je geen illegale kledingfabriek met in de kelder een schoolklasje kinderen. Je kunt er eigenlijk van uitgaan dat de arbeidsomstandigheden goed zijn en door de korte afstand zijn items snel gemaakt. Maar er zitten ook nadelen aan produceren in Nederland: de prijs is hoger en de kwaliteit is vaak minder goed.’
De kledingindustrie is bijna verdwenen in Nederland, maar er zijn nog wel kleine ateliers waar kleding gemaakt wordt. Toen Janine haar merk lanceerde, was de pandemie net uitgebroken en moest ze eigenlijk noodgedwongen dicht bij huis beginnen. Ondanks dat ze inmiddels een betrouwbare fabriek heeft gevonden in Turkije, kiest ze bewust om af en toe nog een collectie in Nederland te laten maken. ‘Dat heeft vooral te maken met idealisme. Doordat we een kenniseconomie hebben hier, is de productie van onze kleding geoutsourcet naar lagelonenlanden. Daardoor gaat het zicht op het vak verloren. Als je niet bezig bent met duurzaamheid heb je daardoor geen idee wat voor wereld er schuilgaat achter kleding. Het besef dat alles met de hand wordt gemaakt is weg omdat het hier niet meer zichtbaar is.’
‘Financieel is het helemaal niet interessant om in Nederland te produceren, want het is hier veel duurder. Maar de waarde is wel hoger’, vertelt Janine. ‘In Nederland werk ik samen met een sociaal atelier waar mensen uit verschillende landen werken. In het atelier krijgen ze een werkplaats, maar worden ze ook geholpen met inburgering. Het is mooi om ook te investeren in zo’n project.’
De prijs van duurzame kleding
Tegelijkertijd merkt Janine dat prijs op dit vlak de grootste worsteling is. ‘Toen ik begon dacht ik: duurzame kleding is hartstikke duur. Dat moet goedkoper kunnen, want dan kopen mensen het tenminste. Ik wist wel dat het niet spotgoedkoop kon, maar het moet in ieder geval betaalbaar zijn. We zijn hier zo gewend geraakt aan de prijzen van fast fashion. Ik krijg vaak berichtjes van vrouwen die hebben gespaard voor een duurzaam item en zeggen: bij jou is het enigszins betaalbaar. Dat vind ik mooi, maar mijn bedrijf moet ook gezond blijven. Ik wil niet dat eerlijke en duurzame kleding een elite product is, maar het is wel een zoektocht.’
Ik was altijd geneigd om te denken dat als het hier uit Nederland komt het goed is, maar je kunt als land niet overal goed in zijn.
Als Janine haar kleding enigszins betaalbaar wil houden, kan ze dus niet alleen lokaal produceren. ‘Een ander groot probleem bij lokaal is dat het mist aan kwaliteit, kennis en expertise. In Nederland betaal ik ongeveer drie keer zoveel voor een item dat in Turkije veel netter wordt gemaakt. De kwaliteit van naaien is echt anders: mensen daar zijn goed geschoold en getraind. Het zijn echt specialisten. De textielindustrie daar is al zo oud, daar kun je hier niet tegenop. Een belangrijke reden daarvoor is dat de machines en productielijnen in Turkije veel moderner opgezet zijn, waardoor mensen netter kunnen naaien. Er wordt daar veel meer geïnvesteerd omdat de textielindustrie zo groot is. Ik was altijd geneigd om te denken dat als het hier uit Nederland komt het goed is, maar je kunt als land niet overal goed in zijn. Je hebt hier gewoon niet de beste resources.’
Aankopen als stem voor de wereld
Ook het Nederlandse eerlijke merk J Label produceert haar collecties bewust verder van huis, in een fabriek in India. Als je onderneemt in ontwikkelingslanden, is het heel belangrijk om van tevoren goed uit te zoeken of de culturele aspecten van zo’n land aansluiten bij jouw wensen als merk, vertellen oprichters Janneke en Judith in de podcast Grenzeloos Ondernemen. De fabriek waar ze nu mee samenwerken, selecteerden ze tijdens een reis door India. Judith: ‘De grootste eye-opener tijdens die reis is dat je echt zelf moet kijken. Je moet zelf in de fabriek staan, letterlijk op de werkvloer, en om je heen kijken. Hoe kijken de mensen? Kijken ze blij uit hun ogen? Of eigenlijk niet?’ Janneke vult aan: ‘We hebben ontdekt hoe belangrijk en goed het is om een persoonlijke band op te bouwen met de mensen met wie je daar zakendoet. Het is uiteindelijk gewoon mensenwerk, dus waarom maken we dat zo zakelijk? We hebben echt heel veel aan elkaar.’
De reden dat Judith en Janneke voor deze fabriek kozen, is dat er naast goede arbeidsomstandigheden in de hele bedrijfslijn vrouwen werken. Zowel op de werkvloer als in het management. Overal ter wereld is het nog steeds merkbaar dat vrouwen achtergesteld worden, zegt Judith. ‘Dat zou niet zo moeten zijn. In India is het bijvoorbeeld niet vanzelfsprekend dat vrouwen werken. De fabriek waarmee we samenwerken geeft intern ook opleiding aan kansarme vrouwen. Vervolgens krijgen zij een baan om een eigen inkomen te genereren. Er wordt dus bewust rekening gehouden met gelijke kansen voor vrouwen. Op deze manier kun je zo direct impact maken op dit vlak, dat we daar ook op selecteren bij andere productielocaties.’
‘Wij consumeren enorm hier in het Westen’, vertelt Janneke. ‘Als wij onze aankopen gaan gebruiken als stem voor een betere wereld en dus heel bewust bedrijven selecteren die daar rekening mee houden, heb je op die manier best wel grote impact. Ook als consument.’
Alle schakels meenemen
Ook als je als Nederlands merk wel kleding laat produceren in eigen land, wil dat niet meteen zeggen dat het ook duurzaam is. ‘Als alleen de laatste schakel in Nederland is, is het soms nog moeilijk te achterhalen of iets duurzaam is. Bij katoen kan het katoen zelf bijvoorbeeld geplukt zijn in India, geweven in China en vervolgens verkocht worden op de beurs in Frankrijk’, vertelt Janine.
Mijn visie op duurzaam produceren is om een regio te kiezen waar ik zoveel mogelijk lokaal kan laten doen.
‘Mijn visie op duurzaam produceren is dan ook om een regio te kiezen waar ik zoveel mogelijk lokaal kan laten doen. Ik heb zelf gekozen voor Turkije omdat ik via het Nederlandse atelier kennis maakte met Ali die daar een fabriek heeft die aangesloten is bij de Fair Wear Foundation. Turkije is ook redelijk dichtbij én er groeit katoen. Het hele proces van stof weven en verven gebeurt in hetzelfde gebied, waardoor zoveel mogelijk onderdelen van het proces in hetzelfde land geproduceerd kunnen worden. Op sociaal vlak vind ik het echt heel belangrijk dat mensen een contract hebben, een eerlijk loon krijgen en dat de arbeidsomstandigheden goed zijn. Naast een checklist van dingen die je op papier kunt controleren, moet vooral ook het vertrouwen goed zijn. Ik heb bijvoorbeeld meerdere keren per week contact met iemand in de fabriek. Op het moment dat er geproduceerd wordt, videobellen we en kan ik zien hoe het gaat. Ze zijn heel transparant. Het is belangrijk dat dat vertrouwen onderling groeit. Als er nu in Turkije iets misgaat kan ik theoretisch gezien nog in de auto stappen en erheen rijden. Daarbij produceer ik globaal gezien in Turkije redelijk lokaal.’
Eerlijke productie is volgens Janine onlosmakelijk verbonden met duurzaamheid. ‘Een mens staat niet los van zijn leefomgeving. Dat zorgt wel voor een spagaat. Aan de ene kant wil ik heel graag werken in een uitdagende omgeving om daar verschil te maken. Maar dat is niet zonder risico’s, want in Turkije worden bijvoorbeeld ook veel vluchtelingen tewerkgesteld. Door een goede partner met gezamenlijke waarden kun je juist ook iets moois betekenen voor de mensen daar. Maar qua CO2-uitstoot kun je beter dichter bij huis produceren. Daarin moet je continu op zoek naar de goede balans.’
Meer lokale verhalen
Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen over wat we lokaal zien gebeuren, soms dichtbij en soms verder weg. Je kunt de artikelen ook beluisteren als podcastaflevering.
